Vishwa Karma Yojana भारत सरकारने पारंपरिक हस्तकला आणि कारागिरी करणाऱ्या व्यक्तींसाठी एक नवीन दिशा देणारी योजना राबवली आहे. सप्टेंबर २०२३ मध्ये सुरू झालेली ‘प्रधानमंत्री विश्वकर्मा कौशल्य सन्मान योजना’ देशभरातील असंख्य कारागिरांच्या जीवनात बदल घडवून आणण्याचे काम करत आहे. या महत्त्वाकांक्षी उपक्रमामुळे अनेकांच्या जीवनमानात सुधारणा होत आहे आणि त्यांना स्वयंरोजगाराची नवी संधी मिळत आहे.
आपल्या देशात शतकानुशतके चालत आलेल्या पारंपरिक व्यवसायांना आधुनिक काळात नवसंजीवनी देण्याचा हा एक महत्त्वपूर्ण प्रयत्न आहे. मूर्तिकला, लोहारकाम, सुतारकाम, शिलाईकाम, दागिन्यांचे काम यासारख्या अनेक परंपरागत व्यवसायांना नव्या दिशा देण्याचे काम ही योजना करत आहे. आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या युगात या व्यवसायांना टिकवून ठेवणे आणि त्यांना नवीन आयाम देणे हे या योजनेचे मुख्य ध्येय आहे.
योजनेची उद्दिष्टे आणि स्वरूप
या कल्याणकारी योजनेचा मुख्य हेतू पारंपरिक कौशल्य असलेल्या व्यक्तींना आर्थिक स्वावलंबन मिळवून देणे आहे. हस्तकला करणाऱ्या कामगारांना केवळ आर्थिक मदत देण्यापुरते या योजनेचे काम मर्यादित नाही, तर त्यांना आधुनिक कौशल्यांचे प्रशिक्षण देऊन त्यांच्या व्यवसायात गुणवत्ता सुधारणे हाही त्याचा मुख्य उद्देश आहे. योजनेअंतर्गत मिळणाऱ्या सुविधांमुळे कारागीरांचे उत्पादन बाजारात अधिक स्पर्धात्मक बनते.
पात्रतेचे निकष आणि अटी
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही विशिष्ट निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे. सर्वप्रथम, अर्जदाराचे वय किमान १८ वर्षे पूर्ण झालेले असावे. तसेच तो व्यक्ती पारंपरिक हस्तकला किंवा कौशल्यावर आधारित व्यवसायात सक्रियपणे कार्यरत असावी. या व्यवसायात काम करत असलेल्या व्यक्तींना त्यांच्या कामाचा अनुभव सिद्ध करावा लागतो. योजनेत समाविष्ट असलेल्या व्यवसायांची यादी व्यापक असून अनेक पारंपरिक कामांचा यात समावेश आहे.
समाविष्ट असलेले व्यवसाय
या योजनेत विविध प्रकारच्या पारंपरिक व्यवसायांचा समावेश करण्यात आला आहे. लोहारकाम, सुतारकाम, दगडकाम, मूर्तिकला, शिवणकाम, चामड्याचे काम, सोनारकाम, कुंभारकाम, विणकाम, टोपली-चटया बनवणे, मासेमारीचे जाळे बनवणे, खेळणी निर्माण, धोबी काम, न्हाई काम यासारख्या अनेक व्यवसायांना या योजनेत स्थान मिळाले आहे. या व्यवसायांमध्ये काम करणाऱ्या कारागिरांना त्यांच्या कलेला नवीन आयाम देण्याची संधी मिळत आहे.
प्रशिक्षणाची व्यवस्था आणि मानधन
या योजनेअंतर्गत लाभार्थ्यांना व्यावसायिक प्रशिक्षण देण्याची सोय करण्यात आली आहे. प्रशिक्षण कार्यक्रमामध्ये कारागिरांना त्यांच्या कामात आधुनिक पद्धती, नवीन तंत्रे आणि गुणवत्ता सुधारणेचे मार्ग शिकवले जातात. प्रशिक्षण घेत असताना सहभागींना दररोज ५०० रुपयांचा मानधन दिला जातो, ज्यामुळे त्यांना आर्थिक अडचणी येत नाहीत. हे प्रशिक्षण त्यांच्या पारंपरिक कौशल्यांना आधुनिक स्पर्श देण्याचे काम करते.
Also Read:
मुख्यमंत्र्याची मोठी घोषणा, महिलांच्या बँक खात्यात 1500 हजार जमा ladaki bahin yojana new update
उपकरणे आणि साधनसामग्री
प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर लाभार्थ्यांना त्यांच्या व्यवसायासाठी आवश्यक उपकरणे खरेदी करण्यासाठी १५,००० रुपयांपर्यंतची आर्थिक सहाय्य दिली जाते. ही रक्कम थेट रोख स्वरूपात न देता, आवश्यक साधनसामग्री आणि उपकरणे खरेदी करण्यासाठी वापरली जाते. यामुळे कारागिरांना आधुनिक आणि दर्जेदार उपकरणे मिळतात, ज्यामुळे त्यांच्या कामाची गुणवत्ता सुधारते आणि उत्पादकता वाढते.
कर्जसुविधेची व्यवस्था
व्यवसाय विस्तारासाठी या योजनेत द्विस्तरीय कर्जाची सुविधा उपलब्ध करण्यात आली आहे. प्रारंभिक टप्प्यात लाभार्थ्याला १ लाख रुपयांपर्यंतचे कर्ज अतिशय कमी व्याजदराने मिळू शकते. हे कर्ज योग्य वेळेत परतफेड केल्यास, दुसऱ्या टप्प्यात त्याला आणखी २ लाख रुपयांपर्यंतचे कर्ज घेण्याची संधी दिली जाते. अशा प्रकारे एकूण ३ लाख रुपयांपर्यंतचे कर्ज मिळू शकते, जे व्यवसाय वाढवण्यासाठी पुरेसे आहे.
डिजिटल साक्षरता आणि आधुनिकीकरण
या योजनेत केवळ पारंपरिक कौशल्यांचे प्रशिक्षण दिले जात नाही, तर डिजिटल साक्षरतेचे प्रशिक्षणही दिले जाते. कारागिरांना ऑनलाइन विक्री, डिजिटल पेमेंट, सोशल मीडिया मार्केटिंग यासारख्या आधुनिक पद्धती शिकवल्या जातात. यामुळे त्यांच्या उत्पादनांना व्यापक बाजारपेठ मिळते आणि त्यांचे उत्पन्न वाढते. डिजिटल प्लॅटफॉर्मवर त्यांची उत्पादने विकण्याची सुविधाही उपलब्ध करून दिली जाते.
प्रमाणपत्र आणि मान्यता
योजनेअंतर्गत प्रशिक्षण पूर्ण करणाऱ्या कारागिरांना अधिकृत प्रमाणपत्र दिले जाते. हे प्रमाणपत्र त्यांच्या कौशल्याची मान्यता देते आणि बाजारात त्यांची विश्वसनीयता वाढवते. प्रमाणित कारागीर म्हणून त्यांना चांगले दर मिळतात आणि ग्राहकांचा विश्वास संपादन करणे सोपे होते. सरकारी मान्यताप्राप्त प्रमाणपत्र असल्यामुळे त्यांना इतर योजनांचा लाभ घेण्यातही मदत होते.
अर्जाची प्रक्रिया
या योजनेसाठी अर्ज करण्याच्या दोन पद्धती उपलब्ध आहेत. पहिली पद्धत म्हणजे जवळच्या कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) मध्ये जाऊन ऑफलाइन अर्ज करणे. दुसरी पद्धत म्हणजे अधिकृत वेबसाइट https://pmvishwakarma.gov.in वर जाऊन ऑनलाइन अर्ज करणे. ऑनलाइन पद्धत अधिक सोयीस्कर आहे आणि वेळेची बचत होते. अर्ज करताना आधार कार्ड, निवासी दाखला, व्यवसायाचा पुरावा यासारखी कागदपत्रे आवश्यक असतात.
योजनेचे दीर्घकालीन फायदे
या योजनेमुळे देशातील पारंपरिक कलांचे जतन होत आहे आणि त्यांना नवीन स्वरूप मिळत आहे. कारागिरांचे उत्पन्न वाढल्याने त्यांचे जीवनमान सुधारत आहे. नवीन पिढी या व्यवसायांकडे आकर्षित होत आहे, ज्यामुळे या कलांची परंपरा पुढे चालू राहण्याची शक्यता आहे. स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना मिळत आहे आणि रोजगाराच्या नव्या संधी निर्माण होत आहेत.
आतापर्यंत लाखो कारागिरांनी या योजनेचा लाभ घेतला आहे आणि त्यांच्या व्यवसायात लक्षणीय सुधारणा झाली आहे. अनेकांनी छोटे उद्योग सुरू केले आहेत आणि इतरांना रोजगार देण्याचे काम करत आहेत. पारंपरिक कलांमध्ये आधुनिकतेचे संमिश्रण करून अनेक कारागिरांनी राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत आपली जागा निर्माण केली आहे.
या योजनेमुळे भारतीय हस्तकला आणि पारंपरिक व्यवसायांना जागतिक स्तरावर नवीन ओळख मिळण्याची शक्यता आहे. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून या कलांना नवीन उंची गाठता येईल. निर्यातीच्या संधी वाढल्या आहेत आणि ‘मेड इन इंडिया’ ब्रँडला बळकटी मिळत आहे.
प्रधानमंत्री विश्वकर्मा कौशल्य सन्मान योजना ही पारंपरिक कारागिरांसाठी एक वरदान ठरत आहे. या योजनेमुळे केवळ व्यक्तिगत फायदाच होत नाही, तर संपूर्ण समाजाला त्याचा लाभ होत आहे. पारंपरिक कलांचे संवर्धन करत आधुनिकतेचा स्वीकार करणारी ही योजना भारताच्या सांस्कृतिक वारशाला नवीन दिशा देत आहे. कारागिरांनी या संधीचा पुरेपूर उपयोग करून आपले आणि देशाचे भले करावे.
Also Read:
शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात दूध अनुदान जमा होण्यास सुरुवात पहा जिल्ह्यानुसार याद्या Milk subsidy
अस्वीकरण: वरील माहिती इंटरनेट प्लॅटफॉर्मवरून घेण्यात आली आहे. आम्ही ही बातमी १००% सत्य असल्याची हमी देत नाही. त्यामुळे कृपया सखोल विचार करून आणि योग्य स्रोतांकडून पुष्टी करून घेऊन पुढील प्रक्रिया करावी.