Tokan Yantra Anudan महाराष्ट्र शासनाच्या कृषी विभागामार्फत शेतकऱ्यांना आधुनिक शेती यंत्रे खरेदी करण्यासाठी अनुदान योजना राबविली जात आहे. या योजनेअंतर्गत सामान्य वर्गीय शेतकऱ्यांना 40% तर अनुसूचित जाती/जमातीच्या शेतकऱ्यांना 50% अनुदान दिले जाते. महाडीबीटी पोर्टलमार्फत ऑनलाइन अर्ज करता येतो आणि 2025-26 पासून “प्रथम अर्ज करण्यास प्रथम प्राधान्य” या धोरणाचा अवलंब केला जाणार आहे. या योजनेद्वारे ट्रॅक्टर, पॉवर टिलर, सीड ड्रिल आणि इतर कृषी यंत्रे अनुदानावर उपलब्ध आहेत.
कृषी यांत्रिकीकरण योजनेचे महत्त्व
आजच्या युगात शेतीक्षेत्रात यंत्रीकरणाचे महत्त्व वाढत चालले आहे. पारंपारिक शेती पद्धती आता अपुरी पडत असल्याने, शेतकऱ्यांना उत्पादकता वाढविण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे आवश्यक आहे. या पार्श्वभूमीवर महाराष्ट्र शासनाने कृषी यांत्रिकीकरण योजना सुरू केली आहे, ज्याचा मुख्य उद्देश शेतकऱ्यांच्या जीवनमानात सुधारणा आणि कृषी उत्पादनात वाढ करणे हा आहे.
या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना कमी खर्चात गुणवत्तापूर्ण कृषी यंत्रे मिळू शकतात, ज्यामुळे त्यांची शेतीमधील मजुरीचा खर्च कमी होतो आणि उत्पादकता वाढते. विशेषत: सीड ड्रिल (बीज पेरणी यंत्र) सारख्या यंत्रांमुळे बियाणे योग्य अंतरावर आणि योग्य खोलीवर पेरले जाते, ज्यामुळे पिकाचे उत्पादन चांगले होते.
योजनेचे उद्दिष्टे
महाराष्ट्र कृषी यांत्रिकीकरण योजनेची मुख्य उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे आहेत:
शेतकऱ्यांना कृषी यांत्रिकीकरणास प्रोत्साहन देणे हे प्राथमिक उद्दिष्ट आहे. यामध्ये शेतीमधील ऊर्जेच्या वापराचे प्रमाण 2 किलोवॅट प्रति हेक्टर पर्यंत वाढविणे समाविष्ट आहे. जेथे शेतीमधील ऊर्जेचा वापर कमी आहे अशा क्षेत्रामध्ये आणि अल्प व अत्यल्प भूधारक शेतकऱ्यांपर्यंत कृषी यांत्रिकीकरणाचा लाभ पोहोचविणे हे महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे.
प्रात्यक्षिके व मनुष्यबळ विकासाद्वारे सहभागीदारांमध्ये जागरुकता निर्माण करणे आणि कृषी यंत्र अवजारे यांच्या खरेदीसाठी अर्थसहाय्य देणे यासारखी उद्दिष्टे ठरविली आहेत. प्रशिक्षण व प्रात्यक्षिका द्वारे सहभागीदारांना कृषी यांत्रिकीकरणास प्रोत्साहित करण्याचे काम सुरू आहे.
उपलब्ध कृषी यंत्रे आणि अनुदानाचे प्रमाण
या योजनेअंतर्गत विविध प्रकारची कृषी यंत्रे उपलब्ध आहेत. ट्रॅक्टर ही सर्वात महत्त्वाची यंत्रे आहेत, ज्यावर भरीव अनुदान दिले जाते. पॉवर टिलर हे छोट्या शेतकऱ्यांसाठी उपयुक्त असून, त्यावरही अनुदान उपलब्ध आहे. ट्रॅक्टर/पॉवर टिलर चलित अवजारे यामध्ये हल, कल्टिवेटर, सीड ड्रिल, रीपर इत्यादींचा समावेश आहे.
बैल चलित यंत्र आणि अवजारे हे पारंपारिक शेतीसाठी उपयुक्त आहेत. मनुष्य चलित यंत्र आणि अवजारे यामध्ये वेदर, स्प्रेयर इत्यादींचा समावेश आहे. प्रक्रिया संच यामध्ये धान्य साफसफाई, कटाई पश्चात तंत्रज्ञान, फलोत्पादन यंत्र अवजारे, वैशिष्ट्यपूर्ण यंत्र अवजारे आणि स्वयं चलित यंत्रे यांचा समावेश आहे.
सामान्य वर्गीय शेतकऱ्यांना 40% अनुदान दिले जाते, तर अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीच्या शेतकऱ्यांना 50% अनुदान मिळते. हे अनुदान थेट शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा केले जाते.
पात्रता
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी काही पात्रता निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे. सर्वप्रथम अर्जदार महाराष्ट्र राज्याचा स्थायी रहिवासी असला पाहिजे. अर्जदाराकडे स्वतःच्या नावाची शेतजमीन असणे आवश्यक आहे आणि ती 7/12 उतारा आणि 8अ दस्तावेजांमध्ये नोंदवली असली पाहिजे.
आधीपासूनच या योजनेचा लाभ घेतलेला नसावा, हा एक महत्त्वाचा अट आहे. अल्पभूधारक शेतकऱ्यांना अधिक प्राधान्य दिले जाणार आहे. शेतकऱ्यांना शेतकरी ओळख क्रमांक (Farmer ID) असणे आवश्यक आहे, जो AgriStack अंतर्गत तयार करावा लागतो.
आधार कार्डशी जोडलेला मोबाइल नंबर आणि बँक खाते असणे आवश्यक आहे. अनुसूचित जाती/जमातीच्या शेतकऱ्यांकडे वैध जाती प्रमाणपत्र असणे आवश्यक आहे.
आवश्यक कागदपत्रे
या योजनेसाठी अर्ज करताना खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
आधार कार्डाची प्रत ही सर्वात महत्त्वाची कागदपत्रे आहे. डिजिटल सातबारा उतारा आणि होल्डिंग उतारा हे जमिनीच्या मालकीचे पुरावे आहेत. यंत्राचे कोटेशन आणि विक्रेत्याकडील डीलरशिप प्रमाणपत्र आवश्यक आहे. यंत्राची टेस्ट रिपोर्ट केंद्र सरकारने मान्यता दिलेल्या संस्थेकडून घेतली पाहिजे.
बँक पासबुकची प्रत ज्यामध्ये IFSC कोड स्पष्ट दिसत असेल, ती आवश्यक आहे. अनुसूचित जाती/जमातीच्या शेतकऱ्यांसाठी जाती प्रमाणपत्र आवश्यक आहे. उत्पन्न प्रमाणपत्र काही प्रकरणांमध्ये आवश्यक असू शकते.
निवड झाल्यानंतर ओरिजनल बिल, RTGS पावती, डिलिव्हरी चलान इत्यादी कागदपत्रे सादर करावी लागतील.
ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया
महाडीबीटी फार्मर पोर्टलवर ऑनलाइन अर्ज करण्याची प्रक्रिया सोपी आहे. सर्वप्रथम https://mahadbt.maharashtra.gov.in या वेबसाइटला भेट द्या. जर आधी नोंदणी केली नसेल तर “नवीन नोंदणी” या पर्यायावर क्लिक करा.
नोंदणी करताना आपले नाव, मोबाइल नंबर, आधार नंबर, ईमेल आयडी इत्यादी माहिती भरा. OTP द्वारे मोबाइल नंबर आणि ईमेल आयडी सत्यापित करा. यूजरनेम आणि पासवर्ड तयार करा. नोंदणी पूर्ण झाल्यानंतर लॉगिन करा.
लॉगिन केल्यानंतर “कृषी योजना” या विभागात जा. “कृषी यांत्रिकीकरण” हा पर्याय निवडा. आपल्याला हवे असलेले यंत्र निवडा आणि त्याचे तपशील भरा. आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करा. अर्ज पूर्ण करून सबमिट करा.
अर्ज सबमिट केल्यानंतर तुम्हाला SMS आणि ईमेल द्वारे पुष्टीकरण संदेश मिळेल. अर्जाची स्थिती वेळोवेळी तपासू शकता.
निवड प्रक्रिया आणि लॉटरी सिस्टम
2025-26 पासून “प्रथम अर्ज करण्यास प्रथम प्राधान्य” ही नवीन कार्यपद्धती सुरू केली जाणार आहे. यामुळे जे शेतकरी लवकर अर्ज करतील त्यांना प्राधान्य मिळेल. निवड प्रक्रिया पारदर्शक असून, सर्व पात्र अर्जदारांना समान संधी दिली जाते.
काही यंत्रांसाठी लॉटरी सिस्टम वापरली जाते, विशेषत: जेव्हा अर्जांची संख्या उपलब्ध यंत्रांपेक्षा जास्त असते. लॉटरीचे परिणाम अधिकृत वेबसाइटवर प्रसिद्ध केले जातात. निवड झालेल्या शेतकऱ्यांना SMS आणि ईमेल द्वारे कळविले जाते.
निवड झाल्यानंतर ठरावीक मुदतीत यंत्र खरेदी करणे आवश्यक असते. यंत्र खरेदी केल्यानंतर बिल आणि इतर कागदपत्रे अपलोड करावे लागतात.
अनुदानाचे वितरण
अनुदानाचे वितरण Direct Benefit Transfer (DBT) या पद्धतीने केले जाते. शेतकऱ्याने यंत्र खरेदी केल्यानंतर आणि सर्व कागदपत्रे सादर केल्यानंतर अनुदानाची रक्कम थेट त्याच्या बँक खात्यात जमा केली जाते. यामुळे भ्रष्टाचार टाळता येतो आणि शेतकऱ्यांना योग्य वेळेत पैसे मिळतात.
अनुदान मिळण्यासाठी शेतकऱ्याचे बँक खाते आधार कार्डशी जोडलेले असणे आवश्यक आहे. यंत्राची डिलिव्हरी घेतल्यानंतर 30 दिवसांच्या आत सर्व कागदपत्रे अपलोड करणे आवश्यक आहे.
विशेष सुविधा केंद्रे
या योजनेअंतर्गत भाडे तत्वावरील सुविधा केंद्रे स्थापन केली जात आहेत. कृषी अवजारे बँकेची स्थापना केली जाते, ज्यामुळे छोटे शेतकरी यंत्रे भाड्याने घेऊ शकतात. उच्च तंत्रज्ञान उत्पादन सेवा सुविधा केंद्रांची स्थापना केली जाते.
यंत्रांची दुरुस्ती आणि देखभालीसाठी सेवा केंद्रे उपलब्ध आहेत. तांत्रिक प्रशिक्षण आणि प्रात्यक्षिके आयोजित केली जातात. शेतकऱ्यांना नवीन तंत्रज्ञानाची माहिती दिली जाते.
Also Read:
सौर पंप चोरी गेलाय किंवा वादळात उडून खराब झालाय तर नुकसान भरपाईसाठी असा करा अर्ज? solar pump
योजनेचे फायदे
या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना अनेक फायदे होतात. सर्वात मोठा फायदा म्हणजे कमी खर्चात आधुनिक यंत्रे मिळतात. मजुरीचा खर्च लक्षणीय प्रमाणात कमी होतो. काम करण्याची गती वाढते आणि वेळेची बचत होते.
यंत्रीकरणामुळे शेतीचे उत्पादन वाढते आणि गुणवत्ता सुधारते. योग्य पद्धतीने बियाणे पेरले जाते आणि पिकांची निगा चांगली होते. फसल सयराळ, फुफुगे आणि कायप वसेडिंग भागध्ये देखील यंत्रांचा फायदा होतो.
आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून शेतकरी जागतिक स्पर्धेत टिकून राहू शकतात. या योजनेमुळे कृषी क्षेत्रात रोजगारही निर्माण होते.
मार्गदर्शन आणि सल्ला
या योजनेचा यशस्वी लाभ घेण्यासाठी काही मुद्द्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे. सर्वप्रथम योजनेची संपूर्ण माहिती घ्या आणि पात्रता तपासा. आवश्यक कागदपत्रे पूर्वीच तयार ठेवा. फेक वेबसाइट्सपासून सावध राहा आणि फक्त अधिकृत पोर्टलवरच अर्ज करा.
यंत्र खरेदी करताना अधिकृत डीलरकडूनच खरेदी करा. डुप्लिकेट किंवा सबस्टँडर्ड यंत्रे खरेदी करू नका. यंत्राची वॉरंटी आणि सर्व्हिस सुविधा तपासून घ्या.
अनुदानाची रक्कम मिळेपर्यंत सर्व कागदपत्रे सुरक्षित ठेवा. कोणत्याही समस्येसाठी हेल्पलाइन नंबरवर संपर्क साधा. स्थानिक कृषी अधिकाऱ्यांचा सल्ला घ्या.
Also Read:
लाडक्या बहिणींना थेट 40,000 रुपये! सरकारचा निर्णय जाहीर! असा घ्या लाभ Ladki Bahin Yojana June
महाराष्ट्र शासन कृषी यांत्रिकीकरण क्षेत्रात सातत्याने सुधारणा करत आहे. नवीन तंत्रज्ञान समाविष्ट करून योजना अधिक प्रभावी बनविली जात आहे. ड्रोन तंत्रज्ञान, प्रिसिजन फार्मिंग, स्मार्ट सेन्सर इत्यादी नवीन तंत्रज्ञानांचा समावेश करण्याची योजना आहे.
डिजिटल प्लॅटफॉर्मला आणखी सुधारित केले जाणार आहे. ऑनलाइन प्रक्रिया सोपी करून शेतकऱ्यांना अधिक सोयी मिळेल. रियल-टाइम ट्रॅकिंग आणि फास्टर अप्रूव्हल सिस्टम लागू केले जाणार आहे.
महाराष्ट्र कृषी यांत्रिकीकरण अनुदान योजना ही शेतकऱ्यांसाठी एक क्रांतिकारी योजना आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाचा लाभ घेता येतो आणि त्यांचे जीवनमान सुधारते. योजनेची पारदर्शक प्रक्रिया आणि ऑनलाइन सुविधामुळे शेतकऱ्यांना सहज लाभ मिळू शकतो.
या योजनेमुळे महाराष्ट्राचे कृषी क्षेत्र आधुनिकीकरणाच्या दिशेने वाटचाल करत आहे. शेतकऱ्यांनी या संधीचा पूर्ण फायदा उठावा आणि आपल्या शेतीला अधिक फलदायी बनवावे. सरकारी योजनांचा योग्य वापर करून आपले कृषी व्यवसाय समृद्ध बनवणे हे प्रत्येक शेतकऱ्याचे ध्येय असले पाहिजे.
महत्वाची सूचना: या लेखातील माहिती संशोधनावर आधारित आहे. अधिकृत माहितीसाठी कृपया महाडीबीटी पोर्टल (https://mahadbt.maharashtra.gov.in) तपासावी किंवा स्थानिक कृषी अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधावा. सरकारी धोरणे वेळोवेळी बदलत असतात, त्यामुळे अर्ज करण्यापूर्वी अद्ययावत माहिती घेणे आवश्यक आहे.
